خرمهره سازی قم،میراث شش هزار ساله ایران باستان
خرمهره سازی قم از رشته‌های صنایع دستی ایرانی با قدمت شش هزار سال است که تولید آن در خانواده سعادتمند در شهر قم به صورت موروثی تداوم داشته است. لعاب خرمهره اولین بار در ایران توسط صنعتگران ذوب مس به‌طور اتفاقی بر بدنه کوره‌ها رویت شد. واکنش اتفاقی سوخت کوره (علف اشنون)، سنگ‌های سیلیسی بدنه کوره و اکسید مس باعث شده بود تا لعاب خرمهره به طور اتفاقی بر روی سنگ های بدنه داخلی کوره تشکیل شود.
به مرور زمان صنعتگران دریافتند که می‌توانند سنگ‌هایی از جنس سنگ‌های بدنه کوره را به شکل دلخواه خود درآورند و با قراردادن در داخل کوره خرمهره هایی درخشان تولید کنند.
شکل گیری اتفاقی لعاب خرمهره و ناشناخته بودن منشا این اتفاق جادویی سبب شد تا آوازه خرمهره‌های درخشان ایران خیلی سریع به گوش مردم برسد. افراد از طبقات مختلف اجتماعی سعی داشتند با داشتن خرمهره‌های جادویی قدرت‌های ماورایی را باخود همراه کنند تا از آسیب و گزند در امان باشند.
خرمهره خیلی سریع به عنوان یکی از مهمترین سمبل‌های دورکننده چشم بد در ایران و کشورهای مرتبط با ایران شناخته شد.
در آن زمان جریان کالا از مرکز ایران به بین النهرین و سپس به سمت مصر بود. خرمهره های تولید شده در شهر قم توسط تجار ایرانی به مصر منتقل شد و به وفور مورد استفاده قرار گرفت. در بازه‌ای از زمان شهرت و اهمیت خرمهره به حدی رسید که فراعنه و همسرهای آن‌ها از خرمهره به عنوان زیورآلات استفاده می‌کردند تا از آسیب در امان بمانند و خوشبخت زندگی کنند.
در فرهنگ باستانی مصر اعتقاد بر این بود که قطعات خرمهره مملو از «درخشش بی پایان خورشید و آغشته به قدرت تولد دوباره» هستند. به همین دلیل مصریان باستان گردنبند و دستبندهایی از جنس خرمهره را در داخل مومیایی بزرگانشان قرار میدادند.
قم-تکنیک
در سده بیستم میلادی ولف، ایران‌شناس آلمانی، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه صنایع دستی ایران انجام داد. وی در سفری که به شهر قم داشت متوجه تولید مهره‌های فیروزه‌ای رنگ و رازآلود در شهر شد. وی بعدها متوجه شد که مهره‌های تولید شده در شهر قم شبیه همان مهره‌هایی است که به وفور در تحقیقات باستان شناسی در مصر کشف شده بود. تحقیقات بیشتر ولف او را به این نتیجه رساند که ساخت خرمهره تنها در یک نقطه در دنیا، شهر قم، تداوم داشته و به همین علت او تکنیک خرمهره سازی قم را «قم-تکنیک» نامید.
خرمهره در اسپو ۲۰۰۰ آلمان
در سال ۱۹۹۹ دانشگاه کسل آلمان تحقیقات گسترده ای در زمینه طلسم‌های آبی رنگ در تاریخ تمدن بشر انجام داد. این تحقیقات بطور مشترک توسط دپارتمان معماری و باستان شناسی دانشگاه کسل پیگیری میشد. در ابتدا فرضیه محققان این بود که تولید مهره‌های آبی رنگ جادویی در نقطه‌ای از زمان متوقف شده و برای کشف رموز این مهره‌ها می‌بایست تنها به نمونه‌های کشف شده در مصر و ایران بسنده نمود. بطور اتفاقی یکی از محققان ایرانی این پروژه، دکتر عدالتیان، اطلاع یافت که خرمهره همچنان در ایران و در شهر قم تولید می‌شود.
وزیر جهاد وقت ایران، دکتر یدقار، پس از آگاهی از پروژه دانشگاه کسل تنها کارگاه خرمهره سازی ایران را به دکتر عدالتیان معرفی کرده بود. سیدابوالقاسم سعادتمند در سال ۲۰۰۰ به عنوان تنها استادکار زنده هنر خرمهره سازی در جهان به دانشگاه کسل دعوت شد تا در کنار محققان این پروژه به کشف رموز این هنر اصیل بپردازد. در طول پروژه ورکشاپ‌های متعددی با همکاری استادان و محققین از سایر دانشگاه‌ها انجام شد و نحوه کشف لعاب خرمهره توسط بشر شبیه سازی شد.
پروژه دانشگاه کسل بعدها در اکسپو ۲۰۰۰ هانوور به عنوان پروژه‌ای نمونه در بخش تداوم فرهنگ و دانش بشری به جهانیان معرفی شد و سید ابوالقاسم سعادتمند به عنوان تنها استادکار زنده این هنر باستانی شناخته شد. پروژه دانشگاه کسل فصلی جدید در زندگی سیدابوالقاسم سعادتمند رقم زد و وی پس از بازگشت به ایران با رویکردی نو به میراث‌داری از این هنر باستانی پرداخت. ارتباط با محققین از دانشگاه‌های مختلف بین المللی، شرکت در مجامع داخلی مختلف، سخنرانی‌ها، شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی و نوآوری در زمینه طراحی و تولید خرمهره بخشی از اتفاقات تازه‌ای بود که در زندگی کاری سیدابوالقاسم سعادتمند رقم خورد.
خرمهره،میراث ناملموس ملی ایران
تلاش بی وقفه سید ابوالقاسم سعادتمند در طول سالیان متمادی در راستای معرفی هنر خرمهره‌سازی در مجامع مختلف داخلی و خارجی سبب افزایش آگاهی عمومی نسبت به جایگاه جهانی این هنر اصیل ایرانی شد. در سال ۱۳۸۹ خرمهره قم به عنوان یکی از میراث ناملموس ملی ایران در فهرست سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.
هنر خرمهره‌سازی معاصر
سیدابوالقاسم سعاتمند در شهریور ماه ۱۴۰۰ درگذشت و راهش توسط تنها پسرش سعید سعادتمند ادامه پیدا کرده است. پاسخ به نیاز بازارهای خارجی، طراحی محصولات جدید، برگزاری ورکشاپ‌های خرمهره سازی از جمله مواردی هستند که از سال ۱۴۰۰ به صورت جدی توسط صنایع دستی سعادتمند پیگیری شده است.
هم اکنون طراحی و ساخت قالب و تولید انواع طرح‌های خرمهره در صنایع دستی سعادتمند انجام می شود. در فروشگاه صنایع دستی سعادتمند واقع در شهر قم انواع مدل‌های از پیش ساخته شده خرمهره موجودند. همچنین مشتریان می‌توانند مدل‌های اختصاصی خود را در تیراژ بالا سفارش دهند.
ورکشاپ‌های خرمهره سازی دانش‌آموزی در قم با محتوایی متناسب با پایه دانش‌آموزان توسط صنایع دستی سعادتمند برگزار می‌شود. در این ورکشاپ‌ها علاوه بر آشناسازی کودکان و نوجوانان با هنر خرمهره‌سازی، سعی شده است تا سیر تحول تمدن بشر و شکل گیری مشاغل مورد توجه قرار گیرد.
در طول ورکشاپ، دانش آموزان با استفاده از ابزارهای مختلف قطعات خرمهره‌ای منحصر به فرد خود را میسازند و این قطعات پس از ورکشاپ پخته می‌شود و به مدارس ارسال می‌گردد.
تقویت مهارت کار با دست و آشنایی عملی با ساختار مواد سرامیک و ابزار تولید از جمله اهداف صنایع دستی سعادتمند در طراحی این ورکشاپ‌ها بوده است.
در برنامه‌ریزی ورکشاپ‌های گردشگری خرمهره سازی سعی شده است تا برای لحظاتی مخاطب از دنیای پرتکاپو و پر مشغله بیرون فاصله گیرد و حس آرامش‌بخش حضور در لحظه را لمس کند. گردشگران ضمن آشنایی با تاریخ هنر خرمهره‌سازی و بازدید از کارگاه تولید، قطعات دلخواه خود را با گل خرمهره میسازند و در پایان امکان خرید صنایع دستی ایرانی از فروشگاه مرکز را نیز خواهند یافت.